"Tăng lợi ích, giảm chi phí" - chìa khóa thúc đẩy doanh nghiệp chuyển đổi xanh

PV Tạp chí Kế toán và Kiểm toán có cuộc trao đổi với TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn - giảng viên ĐH Fulbright để làm rõ hơn câu chuyện này cùng với những giải pháp mang tính chiến lược.

PV: Thưa ông, áp dụng với ESG trong hệ thống kế toán, quản trị tại các doanh nghiệp Việt Nam sẽ phân theo mức độ các nhóm ngành như thế nào?

TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn: Hiện nay, những doanh nghiệp lớn có tổ chức kế toán hiện hành tập trung vào các lĩnh vực như bất động sản, năng lượng hay các ngành công nghiệp nặng và một số ngành công nghiệp chế biến chế tạo... Tại những doanh nghiệp này sẽ dễ dàng cập nhật, nâng cao năng lực, để đáp ứng được những tiêu chí, tiêu chuẩn các báo cáo về ESG.

Hoặc đối với nhóm doanh nghiệp xuất khẩu sang thị trường EU đòi hỏi nghiêm ngặt về hệ thống báo cáo chuẩn quốc tế đã có sự chuẩn bị bằng cách đầu tư vào công nghệ sản xuất bền vững, áp dụng quy trình truy xuất nguồn gốc minh bạch, và sử dụng các hệ thống quản lý thông minh (ERP, SCM) để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Điều này bao gồm việc tuân thủ các quy định về môi trường, an toàn thực phẩm, và các tiêu chuẩn về trách nhiệm xã hội, đồng thời xây dựng năng lực cạnh tranh bền vững cho sản phẩm. Đương nhiên, họ đã đáp ứng các yêu cầu minh bạch trong vấn đề kế toán, quản trị.

Đặc biệt các nhóm doanh nghiệp niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam, các doanh nghiệp này theo lộ trình của Chính Phủ, Bộ Tài chính...được khuyến khích, tiến đến là bắt buộc phải có chuẩn mực công bố báo cáo ESG. Doanh nghiệp có sự chuẩn bị về năng lực, nguồn lực và động lực để thực hiện các báo cáo về IFRS.

Nhưng nhóm chiếm tỷ trọng cao nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa, chiếm 97 - 98%. Trong nhóm này, các doanh nghiệp quy mô vừa đã tổ chức hệ thống kế toán bán chính thức; tính chuyên nghiệp trong các hoạt động hoạch toán, kế toán, các nghiệp vụ kinh doanh thông thường ở mức độ bán chính thức. Vì vậy khi lên các chuẩn mực cao hơn, xây dựng hệ thống ESG thì còn mới mẻ và cũng là thách thức đối với các doanh nghiệp này.

Đối với doanh nghiệp nhỏ, thậm chí siêu nhỏ, khảo sát thấy bộ máy kế toán rất sơ sài. Thường họ chỉ có một, hai người phụ trách kế toán tại công ty; phần lớn thuê ngoài. Những doanh nghiệp này sẽ gặp thách thức rất lớn để áp dụng các chuẩn mực ESG. Vì vậy, với chính sách mới cần có phương án hướng đến hỗ trợ nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa; trong khi có giải pháp riêng khuyến khích chuyển đổi mạnh mẽ hơn đối với các doanh nghiệp lớn đã nói lúc nãy.

PV: Theo lĩnh vực hoạt động, những ngành nào đang dẫn đầu và những ngành nào đang chịu áp lực lớn khi chuyển đổi xanh, thưa ông?

TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn: Nhiều doanh nghiệp trong các lĩnh vực như bất động sản, tài chính, ngân hàng thường thuộc nhóm quy mô lớn. Vì vậy họ có đủ nguồn lực, nhân lực và động lực; điều kiện thị trường thúc ép, trước sức ép cạnh tranh, họ phải xây dựng hệ thống ESG. Và để đáp ứng chuẩn mực ESG, họ thu hút, tuyển dụng, đào tạo nguồn nhân lực, trong đó có nguồn nhân lực về kế toán, kiểm toán, tài chính xanh, về ESG nói chung. Những doanh nghiệp này mặc dù đang trong quá trình hoàn thiện bộ phận tài chính, nhưng họ có tiềm năng và động lực để tổ chức tốt hơn bộ máy kế toán, kiểm toán, tài chính xanh.

Một số doanh nghiệp lớn trong các ngành công nghiệp, năng lượng, chế biến, chế tạo, công nghiệp nặng bị thúc ép phải giảm phát thải khí nhà kính rất lớn. Vì vậy trong lộ trình tiến đến Net Zero 2050 mà Chính phủ đã đề ra, đây là nhóm doanh nghiệp phải tuân thủ lộ trình chuyển đổi rất gấp gáp.

Như vậy thách thức đặt ra là chi phí chuyển đổi cho những doanh nghiệp đó không chỉ đơn giản là xây dựng hệ thống báo cáo ESG, mà đằng sau hệ thống báo cáo ESG còn có các yêu cầu về môi trường, xã hội... để hoàn chỉnh quá trình chuyển đổi xanh. Chẳng hạn cắt giảm tiêu thụ năng lượng như thế nào; chuyển đổi nguồn năng lượng truyền thống sang năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, năng lượng bền vững như thế nào; hay tiết giảm chi phí phát thải; tuần hoàn trong mô hình sản xuất kinh doanh như thế nào.

PV: Hiện tại, các doanh nghiệp đang thực hiện chuyển đổi như thế nào và đâu là vấn đề cần giải quyết từ cấp vĩ mô?

TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn: Những doanh nghiệp này thời gian qua đã có sự chuẩn bị. Nhưng do thiếu chiến lược bài bản, mỗi doanh nghiệp làm theo một cách khác nhau. Có đơn vị tư vấn thị trường tham gia cùng doanh nghiệp để xây dựng báo cáo ESG và đằng sau là tư vấn về chuyển đổi cấu trúc mô hình theo hướng bền vững hơn.

Nhưng mỗi doanh nghiệp làm theo mỗi kiểu, tùy ngành, lĩnh vực và thị trường mục tiêu. Trong số đó, có nhiều doanh nghiệp chuẩn bị bài bản, chu đáo, có tầm nhìn rõ ràng và chiến lược công phu. Nhưng cũng có doanh nghiệp theo kiểu đối phó với từng tiêu chí, từng thị trường, từng yêu cầu của khách hàng khác nhau.

Vì vậy trong quá trình chuyển đổi với lộ trình 2050 đối với Việt Nam là rất gấp gáp, Chính phủ cần có chiến lược tổng thể, bài bản, hướng trọng tâm vào các hoạt động liên quan đến kế toán, kiểm toán, đo lường, minh bạch hóa thông tin, dữ liệu để phục vụ xây dựng hệ thống báo cáo ESG cũng như giúp doanh nghiệp chuyển đổi mô hình truyền thống sang mô hình kinh doanh bền vững hơn.

PV: Vấn đề "chi phí chuyển đổi" đang là nỗi lo lớn nhất, đặc biệt với các DNNVV. Theo ông, cần có những giải pháp nào để tháo gỡ nút thắt này, giúp doanh nghiệp mạnh dạn hơn trong việc chuyển đổi sang mô hình kinh doanh bền vững?

TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn: Quan ngại, lo lắng của nhiều doanh nghiệp là chi phí chuyển đổi. Có doanh nghiệp nhận thức được lợi ích của chuyển đổi nhưng vẫn băn khoăn về chi phí, bởi lợi ích có thể không bù đắp được chi phí bỏ ra hay không. Cũng có bộ phận doanh nghiệp chưa nhìn thấy lợi ích của chuyển đổi, nhất là doanh nghiệp chỉ hoạt động trong thị trường nội địa, không xuất khẩu và không bị thúc ép đáp ứng tiêu chuẩn xanh, tiêu chuẩn bền vững ở các thị trường khó tính như Liên minh châu Âu hay Nhật Bản.

Ngay cả khi đã nhận thức được lợi ích, họ cũng rất quan ngại về chi phí chuyển đổi, bởi lợi ích thường không rõ ràng, nhưng chi phí là hiện hữu, phải bỏ ra ngay, nhìn thấy được. Vì vậy trong chiến lược khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi, Nhà nước phải tìm cách giảm chi phí cho doanh nghiệp và tăng lợi ích của doanh nghiệp.

Thứ nhất về tăng lợi ích: quá trình thúc đẩy mô hình chuyển đổi xanh của nền kinh tế phải được thực hiện mạnh mẽ hơn, tạo ra tệp khách hàng tiềm năng lớn để doanh nghiệp có động lực chuyển đổi. Chẳng hạn khuyến khích hành vi tiêu dùng xanh, tiêu dùng thông minh. Khi người dân có nhận thức về tiêu dùng xanh, tiêu dùng thông minh, bền vững, họ sẽ lựa chọn sản phẩm xanh, sạch, bền vững, từ đó khuyến khích doanh nghiệp muốn đáp ứng nhu cầu khách hàng thì phải chuyển đổi xanh và có tệp khách hàng đủ lớn, gia tăng lợi ích cho doanh nghiệp khi chuyển đổi xanh. Doanh nghiệp nào chuẩn bị tốt, đi tiên phong có thể chiếm thị trường, đạt lợi ích lớn nhất.

Thứ hai về chi phí: Phải giảm chi phí cho việc chuyển đổi của doanh nghiệp. Nhà nước có thể hỗ trợ chính sách thuế cho doanh nghiệp, chẳng hạn miễn hay giảm thuế 3 năm đầu trong quá trình chuyển đổi, hay tăng mức khấu hao, tăng quy mô khấu hao đối với khoản chi cho quá trình chuyển đổi.

Ví dụ theo tinh thần Nghị quyết 68 mới đây của Bộ Chính trị, chi 100 đồng cho các chi phí, nhưng khi hạch toán có thể hạch toán 200 đồng, 200% cho khoản chi phí chuyển đổi. Đó là một incentive, động cơ khuyến khích doanh nghiệp giảm chi phí.

Tiếp cận nguồn tài chính cũng rất quan trọng. Chuyển đổi như vậy thì vốn ở đâu? Phải có hệ thống tài chính xanh đi kèm, bao gồm tín dụng ngân hàng, thị trường trái phiếu xanh, các mô hình tài chính mới để cung ứng vốn cho quá trình chuyển đổi xanh của doanh nghiệp. Như vậy nguyên tắc là tăng lợi ích của quá trình chuyển đổi và Nhà nước hỗ trợ giảm chi phí cho quá trình đó, nhất là đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa với những yếu thế đã phân tích. Khi lợi ích ròng dương, doanh nghiệp sẽ có động cơ chuyển đổi mạnh mẽ sang miền tăng trưởng bền vững.

Xin cảm ơn ông!