Lỗ hổng trong hệ thống quản trị Ngân hàng MB

Thanh tra Chính phủ chỉ rõ đã có nhiều thiếu sót, từ việc ấn định lãi suất, sai sót trong hồ sơ phát hành trái phiếu và công bố thông tin, cho đến việc sử dụng vốn không đúng mục đích và buông lỏng quản lý tại Ngân hàng TMCP Quân đội (MB) được. Qua đó cũng thể hiện năng lực hạn chế của đơn vị kiểm toán độc lập.

Sơ suất từ "cửa ngõ" lãi suất và thông tin phát hành

Kết luận thanh tra số 276/KL-TTCP của Thanh tra Chính phủ đưa ngân hàng MB vào danh sách 5 TCTD được kiểm tra trong tổng số 67 TCPH trong hoạt động phát hành, quản lý và sử dụng vốn từ trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) của một loạt tổ chức tín dụng (TCTD) giai đoạn 2015–2023. Những sai phạm được Thanh tra Chính phủ chỉ ra không chỉ làm dấy lên nghi vấn về tính minh bạch trong hoạt động phát hành TPDN của ngân hàng này mà còn hé lộ những lỗ hổng trong công tác quản trị nội bộ.

Theo kết luận, MB cùng các tổ chức tín dụng khác đã phát hành trái phiếu với 136 hợp đồng với cá nhân và 92 hợp đồng với tổ chức trong giai đoạn được thanh tra. Tuy nhiên, quá trình phát hành, công bố thông tin, cũng như quản lý nguồn tiền từ các đợt phát hành này đều tồn tại nhiều bất cập và sai sót về mặt pháp lý.

Thanh tra Chính phủ chỉ rõ, việc xem xét số liệu về lãi suất cố định TPDN (kỳ hạn 12 tháng, 36 tháng) tại một số thời điểm cho thấy có sự chênh lệch so với mức lãi suất do Ngân hàng Nhà nước ban hành, chênh lệch giữa các TCTD với nhau, và thậm chí là chênh lệch giữa các thời điểm ngay trong nội bộ MB. MB đã áp dụng biên độ lãi suất trái phiếu từ 1% - 1,8%/năm. TTCP kết luận rằng việc MB áp dụng lãi suất cố định trong phát hành TPDN chưa có căn cứ theo quy định tại điểm c khoản 6 Điều 6 Nghị định số 153/2020/NĐ-CP.

Trong các đợt phát hành TPDN từ năm 2021 đến 30/6/2023, MB đã không nêu rõ thời gian giải ngân nguồn vốn trong mục "Kế hoạch sử dụng tiền thu được từ đợt phát hành". Sai sót này, bị kết luận là chưa đúng quy định tại Khoản 2 Điều 36 Thông tư số 122/2020/TT-BTC, làm giảm đi tính minh bạch và khả năng theo dõi việc sử dụng vốn của nhà đầu tư và cơ quan quản lý.

Ngân hàng MB cũng không đúng thời hạn CBTT trước phát hành một số mã trái phiếu. Tình trạng tương tự cũng xảy ra đối với CBTT định kỳ Báo cáo tình hình sử dụng nguồn vốn từ phát hành trái phiếu 6 tháng đầu năm và năm, nơi ngân hàng MB (cùng với 3 ngân hàng khác) tiếp tục vi phạm.

Nguồn tiền trái phiếu dùng sai mục đích

MB sử dụng nguồn tiền huy động được không đúng mục đích đã công bố trong phương án phát hành. Ngân hàng dùng tiền từ một số mã TPDN để cho vay, thay vì thực hiện đầu tư như kế hoạch, vi phạm Điều 34 Nghị định 153/2020/NĐ-CP. Theo báo cáo, ngân hàng MB đã sử dụng 1.920 tỷ đồng từ 11 mã trái phiếu phát hành trong năm 2022 để cấp tín dụng, thay vì đầu tư vào hoạt động tài chính dài hạn như đã nêu trong bản công bố thông tin.

Mục đích ban đầu của các trái phiếu này là bổ sung vốn cấp 2 dài hạn nhằm đáp ứng yêu cầu tăng trưởng kinh doanh, nâng cao năng lực tài chính và đảm bảo an toàn vốn theo quy định của Ngân hàng Nhà nước. Việc ngân hàng MB chuyển hướng dòng tiền sang hoạt động cho vay được Thanh tra Chính phủ đánh giá là không đúng mục tiêu đã công bố và tiềm ẩn rủi ro về tính minh bạch tài chính cũng như quản trị nguồn vốn.

Thanh tra Chính phủ cũng nêu rõ ngân hàng MB chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm quản lý vốn từ phát hành trái phiếu. Theo báo cáo của ngân hàng, MB không thể phân định rõ ràng số tiền thu được từ từng mã trái phiếu cho từng khoản vay hoặc khách hàng cụ thể. Lý do, ngân hàng MB đã đưa toàn bộ nguồn tiền huy động được hòa chung vào nguồn vốn kinh doanh chung của ngân hàng, rồi sau đó mới được sử dụng để giải ngân cho cá nhân và tổ chức vay vốn.

Thanh tra Chính phủ nhận định, cách thức này gây khó khăn trong việc kiểm tra, đối chiếu và giám sát hiệu quả sử dụng vốn, bởi ngân hàng MB không tách biệt được nguồn vốn huy động từ trái phiếu với các nguồn vốn khác trong hoạt động kinh doanh. Việc quản lý “dòng tiền hòa chung” này cũng khiến các cơ quan chức năng không thể xác định rõ tiền trái phiếu được sử dụng vào mục đích nào, có đúng với cam kết phát hành hay không.

Kiểm toán độc lập có trách nhiệm gì với lỗ hổng không được làm rõ?

Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ, báo cáo tài chính của ngân hàng MB được kiểm toán bởi Công ty TNHH Kiểm toán và Tư vấn UHY. Tuy nhiên, các đơn vị kiểm toán chỉ đưa ra ý kiến trên cơ sở số dư trái phiếu tại thời điểm kiểm toán, mà không xác định cụ thể khoản vay nào có sử dụng nguồn tiền từ các đợt phát hành TPDN.

Thanh tra Chính phủ cũng đánh giá rằng, trong suốt thời gian thanh tra, công tác quản trị và lập phương án phát hành TPDN của ngân hàng MB còn nhiều hạn chế. Cụ thể, các phương án phát hành không nêu rõ loại hình cho vay (ngắn hạn, trung hạn hay dài hạn) cũng như loại khách hàng được vay vốn

Sự thiếu cụ thể này khiến cho việc đánh giá hiệu quả sử dụng vốn và đối chiếu báo cáo kết quả của ngân hàng MB trở nên khó khăn. Đây được xem là nguyên nhân sâu xa khiến công tác quản lý vốn từ trái phiếu chưa minh bạch và thiếu hiệu quả.

Kết luận của Thanh tra Chính phủ cho thấy, các vi phạm của ngân hàng MB không phải là trường hợp cá biệt, mà là biểu hiện của một lỗ hổng quản lý phổ biến trong hệ thống tài chính - ngân hàng thời gian qua. Việc nhiều tổ chức tín dụng đồng loạt chậm công bố thông tin, sử dụng sai mục đích vốn huy động và thiếu phân tách dòng tiền cho thấy sự cần thiết phải siết chặt quy định về phát hành trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt là trong khối ngân hàng thương mại.

Các chuyên gia kinh tế nhận định, việc khắc phục những tồn tại này sẽ đòi hỏi nỗ lực hoàn thiện về chuyên môn, quản trị... đồng bộ giữa ngân hàng, cơ quan quản lý và đơn vị kiểm toán. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp đang từng bước phục hồi sau giai đoạn trầm lắng, việc minh bạch hóa mục đích sử dụng vốn, tách bạch dòng tiền và công bố thông tin đúng hạn sẽ là điều kiện tiên quyết để khôi phục niềm tin của nhà đầu tư.