Tổng quan vai trò của kế toán xanh trong việc nâng cao chất lượng thông tin kế toán

1. Giới thiệu

Trong bối cảnh phát triển bền vững ngày càng được quan tâm, kế toán xanh được ghi nhận là một xu hướng mới nhằm tích hợp các yếu tố môi trường vào hệ thống thông tin tài chính. Theo đó, các doanh nghiệp công bố thông tin về tác động môi trường và chi phí xanh nhằm phục vụ nhu cầu thông tin của cổ đông và công chúng. Đồng thời, CLTTKT được đo lường thông qua các thuộc tính như tính thích hợp và trình bày trung thực, có thể so sánh, có thể kiểm chứng, tính kịp thời và có thể hiểu được là yếu tố then chốt hỗ trợ ra quyết định đầu tư và đánh giá hiệu quả doanh nghiệp. Một số nghiên cứu cho rằng, thực hiện kế toán xanh có thể cải thiện chất lượng thông tin bằng cách tăng cường sự minh bạch và độ tin cậy (Arum, 2019; Alipour và cộng sự, 2019). Tuy nhiên, cũng có quan điểm cảnh báo rằng, yêu cầu công bố thông tin bền vững không phù hợp có thể làm gia tăng chi phí thông tin và giảm chất lượng trên thực tế (Schaltegger, 1997). Vì vậy, bài viết này tổng hợp và phân tích các nghiên cứu thực nghiệm về ảnh hưởng của kế toán xanh đến CLTTKT và làm rõ mối quan hệ này trên những bối cảnh nghiên cứu khác nhau.

2. Cơ sở lý thuyết

Khái niệm “Kế toán xanh” được định nghĩa là việc đo lường và công bố chi phí môi trường và các hoạt động báo cáo bền vững. Theo Schaltegger (1997), kế toán xanh cần có các tiêu chuẩn quốc tế để đảm bảo thông tin môi trường được tích hợp hài hòa với báo cáo tài chính. Trong thực tế, các vấn đề như công bố môi trường (Environmental disclosure), báo cáo phát triển bền vững (Sustainability reporting) và chi phí xanh (Green accounting costs) được sử dụng để đánh giá mức độ áp dụng kế toán xanh. Các công bố này thường tuân thủ các chuẩn mực như GRI hoặc các quy định quốc gia, có thể là tự nguyện hoặc bắt buộc. CLTTKT được đo lường qua nhiều tiêu chí như: độ bền vững lợi nhuận (Earnings sustainability), chất lượng lợi nhuận (Accruals quality), giá trị thích hợp (Value relevance), cũng như các đánh giá định tính về tính minh bạch, tính kịp thời và độ tin cậy của báo cáo. Nhiều nghiên cứu xem xét mối liên hệ giữa những tiêu chí này với thực hành kế toán xanh. Chẳng hạn, Alipour và cộng sự (2019) tập trung phân tích mối quan hệ giữa chất lượng công bố môi trường và độ bền vững lợi nhuận của các công ty Iran, cho kết quả tồn tại mối quan hệ tích cực. Tương tự, Martínez-Ferrero và cộng sự (2015) chỉ ra, các công ty có chất lượng báo cáo tài chính cao thường công bố CSR chất lượng cao hơn. Một số nghiên cứu khác cho thấy, chi phí xanh có tác động đến các đặc tính chất lượng của thông tin kế toán. Cụ thể, kết quả nghiên cứu của Ahmed và cộng sự (2021) tiết lộ mức độ công bố chi phí xanh tăng giúp cải thiện tính đáng tin cậy (reliability) của thông tin kế toán. Bên cạnh đó, Maharani và Akbar (2025) phân tích các công ty niêm yết tại Indonesia và chỉ ra rằng, quy định báo cáo bền vững của cơ quan chức năng đã tạo ra môi trường hỗ trợ tích hợp thông tin xanh vào báo cáo bền vững. Tuy nhiên, quan điểm chỉ trích nêu bởi Schaltegger (1997) nhấn mạnh rằng, nếu quy định không được thiết kế tốt, chi phí thông tin tăng lên có thể giảm chất lượng công bố.

Tóm lại, tổng quan các nghiên cứu trước đây cho thấy đa phần đều ghi nhận tác động thuận chiều của lợi ích của kế toán xanh đối với chất lượng thông tin, nhưng cần xem xét bối cảnh và cách thiết kế các quy định. Các nghiên cứu trước đây đều chủ yếu tập trung ở các thị trường đang phát triển, như Indonesia, Jordan, Bangladesh, Iran, Iraq; Đặc biệt, nghiên cứu trong ngành ngân hàng (Abed và Singh, 2024) và các ngành sản xuất công nghiệp (Arum, 2019; Al-Shehadeh và cộng sự, 2024) thường nhấn mạnh khía cạnh minh bạch và bền vững lợi nhuận.

3. Phương pháp nghiên cứu

Bài viết này áp dụng phương pháp tổng quan hệ thống (Systematic review): Đầu tiên, chúng tôi sử dụng công cụ tìm kiếm với từ khóa liên quan đến “kế toán xanh” và “CLTTKT” để truy xuất các tài liệu học thuật (Semantic Scholar, OpenAlex). Tiếp đó, các bài được sàng lọc dựa trên tiêu chí: tập trung vào kế toán môi trường/nhà bền vững, có đánh giá các thước đo CLTTKT (như độ minh bạch, tính thích hợp, trung thực, v.v.), và có bằng chứng thực nghiệm (số liệu, mô hình hồi quy, khảo sát,…) trong môi trường tổ chức (doanh nghiệp, ngân hàng,..); Cuối cùng, các nghiên cứu đáp ứng đủ tiêu chí đã được chọn để phân tích chi tiết. Với mỗi nghiên cứu, chúng tôi trích xuất các dữ liệu quan trọng: quốc gia, ngành nghề, loại thông tin kế toán xanh (ví dụ: công bố môi trường, báo cáo bền vững, chi phí nghiên cứu và phát triển xanh, v.v.), phương pháp phân tích (hồi quy, toán kiểm định), quy mô mẫu và kịch bản thời gian, cùng các kết quả chính (hệ số hồi quy, mức ý nghĩa thống kê) về mối liên hệ giữa kế toán xanh và chất lượng thông tin. Thông tin này chủ yếu được lấy từ nội dung bài viết đầy đủ và các bảng kết quả. Các báo cáo kết quả được so sánh và tổng hợp, nhằm đánh giá xu hướng chung và sự khác biệt giữa các nghiên cứu.

4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Nhìn chung, các nghiên cứu về vai trò của kế toán xanh trong nâng cao CLTTKT được tiến hành ở các thị trường mới nổi, như Indonesia, Jordan, Iraq, Iran, Bangladesh, chỉ có một nghiên cứu trong bối cảnh châu Âu – Hoa Kỳ (Schaltegger, 1997). Về lĩnh vực, có một nghiên cứu thuộc ngành ngân hàng (Abed và Singh, 2024); còn lại đều là nghiên cứu trong các công ty phi tài chính, đặc biệt là tại doanh nghiệp sản xuất công nghiệp (Arum, 2019; Alipour và cộng sự, 2019), dược phẩm/hóa chất (Al-Shehadeh và cộng sự, 2024) và các công ty ô nhiễm nặng (Dhar và cộng sự, 2021).

Về thước đo kế toán xanh, phần lớn các nghiên cứu đo lường thông qua công bố môi trường (environmental disclosure), và báo cáo bền vững (sustainability reporting). Ngoài ra, một số nghiên cứu còn xem xét thông qua chi phí xanh (ví dụ chi phí tái chế, chi phí R&D xanh) hoặc các giải thưởng xanh (ví dụ giải thưởng công nghiệp xanh ở Indonesia). Trong khi đó, việc đo lường CLTTKT đa phần sử dụng phương pháp đo gián tiếp thông qua độ bền vững lợi nhuận, chất lượng lợi nhuận, một số nghiên cứu dùng phương pháp đo trực tiếp thông qua đặc điểm CLTTKT theo khuôn mẫu lý thuyết kế toán tài chính.

Bảng 1 dưới đây liệt kê một số nghiên cứu chính về chủ đề tác động của kế toán xanh đến CLTTKT:

Bảng 1: Tổng hợp một số nghiên cứu chính

(Nguồn: tác giả tự tổng hợp)

Thống kê từ Bảng 1 cho thấy, nhìn chung kế toán xanh tác động tích cực lên CLTTKT, chỉ một nghiên cứu cho thấy tác động tiêu cực (trong điều kiện quy định không tốt) và 1 nghiên cứu (Arum, 2019) ghi nhận kết quả không có tác động lên giá trị thích hợp của thông tin. Nhiều nghiên cứu nhấn mạnh lợi ích gia tăng đối với cổ đông và các bên liên quan khi áp dụng kế toán xanh, như Abed & Singh (2024) chỉ ra kế toán xanh giúp tăng tính minh bạch và niềm tin cho cổ đông của ngân hàng, góp phần nâng cao sự tuân thủ báo cáo chuẩn mực quốc tế; Ahmed và cộng sự (2021) ghi nhận rằng, cải thiện việc công bố và đo lường chi phí môi trường làm tăng mức độ hài lòng của cổ đông và các nhóm liên quan; hay Alipour và cộng sự (2019) cho rằng, chất lượng công bố môi trường cao hơn tương ứng với chất lượng lợi nhuận cải thiện, điều này có tác động tích cực đến niềm tin của cổ đông về tính đúng đắn của báo cáo. Nhìn chung các kết quả này cho thấy, kế toán xanh không chỉ cải thiện các chỉ số kỹ thuật của báo cáo tài chính mà còn nâng cao độ tin cậy và niềm tin của cổ đông, từ đó có thể cải thiện quyết định đầu tư.

Kết quả tổng hợp cho thấy, nhìn chung là thông tin kế toán xanh có xu hướng gia tăng CLTTKT, bởi khi doanh nghiệp công bố thông tin môi trường và chi phí xanh đầy đủ, chúng giảm bớt độ bất đối xứng thông tin giữa quản lý và nhà đầu tư, đồng thời thể hiện cam kết minh bạch với các bên liên quan (Alqotaish và Qatawneh, 2017). Tính minh bạch cao hơn cũng góp phần củng cố niềm tin của cổ đông (Abed và Singh, 2024) và làm tăng chất lượng báo cáo bền vững (Maharani và Akbar, 2025).

Kết quả tích cực đồng nhất này cũng phản ánh rằng, trong các thị trường mới nổi, nơi chuẩn mực và khung quản trị công ty chưa hoàn thiện, thông tin về môi trường có thể lấp khoảng trống thông tin và đáp ứng kỳ vọng của nhà đầu tư về trách nhiệm xã hội. Do đó, việc áp dụng kế toán xanh mang lại nhiều cơ hội để cải thiện chất lượng báo cáo tài chính. Hơn nữa, các nghiên cứu như Ahmed và cộng sự (2021) chỉ ra rằng, đưa chi phí môi trường vào báo cáo giúp cải thiện các đặc điểm chất lượng của thông tin kế toán. Tuy nhiên, không phải bối cảnh thể chế nào cũng có kết quả tích cực tuyệt đối. Schaltegger (1997) cảnh báo rằng, quy định cứng nhắc có thể phản tác dụng và nghiên cứu tại Indonesia của Arum (2019) cho thấy tác động phân tách: kế toán xanh tác động tích cực đến độ bền vững lợi nhuận nhưng không có tác động tích cực tới giá trị thích hợp của thông tin. Điều này có thể do sự không đồng nhất trong phương pháp đo lường và ý nghĩa của từng khía cạnh chất lượng, không phải mọi khía cạnh đều nhạy với thông tin môi trường. Ví dụ, thước đo giá trị thích hợp dựa trên mức độ phản ánh thông tin phi chính thức trên giá cổ phiếu, có thể bị chi phối bởi nhiều yếu tố khác ngoài kế toán môi trường.

6. Kết luận, hạn chế và hướng nghiên cứu tương lai

Kết quả lược khảo các nghiên cứu thực nghiệm chỉ ra rằng, kế toán xanh thường có tác động tích cực đến CLTTKT, đặc biệt là trong bối cảnh các thị trường mới nổi. Việc công bố và tích hợp thông tin xanh vào báo cáo tài chính làm tăng tính minh bạch, cải thiện độ bền vững và độ tin cậy của lợi nhuận. Vì vậy, để tối ưu hóa chất lượng thông tin, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách cần chung tay để hoàn thiện hệ thống báo cáo môi trường và nâng cao năng lực quản trị, gia tăng chất lượng báo cáo tài chính, đồng thời phục vụ các mục tiêu phát triển bền vững và minh bạch hóa thông tin.

Có thể thấy, nhìn chung các nghiên cứu về chủ đề này thường tập trung vào một khu vực địa lý hoặc ngành nghề cụ thể, chủ yếu là các nước đang phát triển và một số ngành công nghiệp nhất định. Điều này giới hạn tính khái quát, chưa rõ liệu kết quả tích cực có được tái lập ở các nền kinh tế phát triển với quy định nghiêm ngặt hơn hay trong các ngành dịch vụ, năng lượng,... Ngoài ra, hiện tại có ít nghiên cứu đánh giá tác động dài hạn của kế toán xanh (ví dụ quan sát qua nhiều niên độ kế toán), cũng như ít nghiên cứu định tính, hoặc phỏng vấn sâu để khám phá cơ chế tư duy của nhà quản lý khi áp dụng kế toán xanh. Thêm vào đó, các phương thức đo lường chất lượng thông tin đa dạng và chưa được thống nhất, một số chỉ đo lường gián tiếp. Ví dụ, không có thước đo chung cho “chất lượng báo cáo bền vững” và nhiều nghiên cứu chỉ dựa vào điểm đánh giá từ khung GRI hoặc từ khảo sát chủ quan. Mặt khác, dữ liệu trích xuất từ các nghiên cứu không đồng nhất về thời gian và phương pháp luận (có bài khảo sát một thời điểm, có bài phân tích bảng nhiều năm), nên việc so sánh trực tiếp có thể gây sai lệch. Với hướng nghiên cứu này, trong tương lai, có thể tiến hành nghiên cứu thực nghiệm ở các ngữ cảnh đa dạng hơn (ví dụ các nước châu Âu, Mỹ, ngành dịch vụ,…) để các nhận định đưa ra mang tính phổ quát. Bên cạnh đó, điều quan trọng là cần phát triển các thang đo chuẩn hóa cho cả kế toán xanh và chất lượng thông tin kế toán, cũng như thêm vào mô hình các biến trung gian, các biến đều tiết, để giải thích cơ chế tác động của kế toán xanh đến CLTTKT và phản ánh ảnh hưởng của môi trường hoạt động đến mối quan hệ này.

Tài liệu tham khảo

Abed, A. N., & Singh, D. S. (2024). Enhancing the quality of accounting information through green accounting practices in selected banks. Innovative Research Thoughts, 10(3), 41–51.

Alipour, M., Ghanbari, M., Jamshidinavid, B., & Taherabadi, A. (2019). The relationship between environmental disclosure quality and earnings quality: A panel study of an emerging market. Journal of Asia Business Studies, 13(2), 326–347.

Alqotaish, A. M., & Qatawneh, A. M. (2017). The impact of accounting on environmental costs to improve the quality of accounting information in Jordanian industrial companies. International Journal of Business and Management, 12(6), 104–110.

Al-Shehadeh, A. K., El Refae, G. A., & Humaidan, A. N. (2024). Sustainability accounting and its impact on the quality of financial reports: Evidence from industrial firms. AAU Journal of Business and Law, 8(1), 8–23.

Arum, E. D. P. (2019). The implementation of green accounting and its implication on financial reporting quality in Indonesia. Journal of Business Studies and Management Review, 3(1), 67–75.

Dhar, B. K., Sarkar, S. M., & Ayittey, F. K. (2021). Impact of social responsibility disclosure between implementation of green accounting and sustainable development: A study on heavily polluting companies in Bangladesh. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 29(1), 71–78.

Maharani, S. A., & Akbar, F. S. (2025). Peran green accounting dalam meningkatkan kualitas sustainability report. Atestasi: Jurnal Ilmiah Akuntansi, 8(2), 286–295.

Martínez‐Ferrero, J., García‐Sánchez, I. M., & Cuadrado‐Ballesteros, B. (2015). Effect of financial reporting quality on sustainability information disclosure. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 22(1), 45–64.

Schaltegger, S. (1997). Information costs, quality of information and stakeholder involvement – the necessity of international standards of ecological accounting. Eco-Management and Auditing, 4(3), 87–97.

Abed, A. N., & Singh, D. S. (2024). Enhancing the quality of accounting information through green accounting practices in selected banks. Innovative Research Thoughts, 10(3), 41–51.

Wasan Y. Ahmed, S. A. N. Al-Shammari, & A. T. K. Al-Anbagi (2021). The role of green accounting information in improving the quality of accounting information. Studies of Applied Economics, 39(11).