Thanh tra Chính phủ đề nghị rà soát thuế trái phiếu doanh nghiệp giai đoạn 2015–2023

Thanh tra Chính phủ vừa công bố kết luận số 276/KL-TTCP, chỉ rõ hàng loạt vi phạm trong việc phát hành, quản lý và sử dụng vốn từ trái phiếu doanh nghiệp giai đoạn 2015–2023, cho thấy bức tranh thiếu minh bạch và nhiều rủi ro trong một thị trường từng phát triển nóng.

67 doanh nghiệp, hơn 460.000 tỷ đồng trái phiếu phát hành

Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ, trong giai đoạn từ 1/1/2015 đến 30/6/2023, có 67 tổ chức phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, với tổng giá trị phát hành lên tới 462.824 tỷ đồng.

Trong đó, 192.188 tỷ đồng có tài sản bảo đảm (chiếm hơn 41,5%), còn lại 270.635 tỷ đồng không có tài sản bảo đảm (chiếm hơn 58,4%). Con số này cho thấy, phần lớn trái phiếu được phát hành trong điều kiện rủi ro cao, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn tài chính nếu doanh nghiệp gặp khó khăn.

Các doanh nghiệp phát hành trải dài trên nhiều lĩnh vực, từ bất động sản, tài chính - ngân hàng đến sản xuất và thương mại. Nhiều tên tuổi lớn xuất hiện trong danh sách thanh tra như: Nhóm tổ chức tín dụng (ngân hàng ACB, VIB, OCB...); Nhóm các công ty thuộc CTCP Tập đoàn Masan; CTCP Signo Land, CTCP Đầu tư và Phát triển bất động sản An Gia, CTCP Đầu tư Hải Phát, CTCP Đầu tư Hạ tầng Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh,...

Thanh tra Chính phủ đánh giá, trong giai đoạn 2019-2021, khi thị trường trái phiếu bùng nổ, nhiều doanh nghiệp đua nhau phát hành trái phiếu để huy động vốn, nhưng công tác kiểm soát, giám sát và hậu kiểm chưa theo kịp. Điều này dẫn tới tình trạng sử dụng vốn sai mục đích, công bố thông tin không trung thực và ẩn chứa rủi ro cho nhà đầu tư cá nhân, đối tượng chiếm phần lớn người mua trái phiếu thứ cấp.

“Việc phát hành trái phiếu là hoạt động huy động vốn hợp pháp, nhưng nếu thiếu kiểm soát và sử dụng sai mục đích, nó có thể trở thành công cụ đảo nợ, chuyển vốn hoặc thậm chí trốn thuế", kết luận của Thanh tra Chính phủ nêu rõ.

Kết quả thanh tra 20 tổ chức phát hành tiêu biểu cho thấy, có tới 11 đơn vị sử dụng vốn trái phiếu không đúng phương án phát hành. Một số doanh nghiệp dùng tiền huy động để đảo nợ, mua bán cổ phần hoặc chuyển vốn giữa các công ty con, thay vì đầu tư vào dự án được duyệt.

Nổi bật một số tổ chức tín dụng như ACB phát hành trái phiếu để tăng vốn cấp 2 hoặc đảo nợ nội bộ, song không chứng minh được mục đích và hiệu quả sử dụng vốn. Hồ sơ phát hành của các ngân hàng này thiếu báo cáo cập nhật dòng tiền và chưa tuân thủ đầy đủ quy định của Ngân hàng Nhà nước.

Theo Thanh tra Chính phủ, việc sử dụng vốn sai mục đích không chỉ là vi phạm hành chính, mà còn làm sai lệch bản chất tài chính của thị trường, ảnh hưởng đến chất lượng trái phiếu và lợi ích của nhà đầu tư. Trong số 20 doanh nghiệp được kiểm tra, có 17 doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ công bố thông tin, bao gồm không báo cáo định kỳ, công bố thiếu nội dung hoặc sai thời hạn.

Một số trường hợp nghiêm trọng như CTCP Dịch vụ thương mại và Đầu tư Horizon, CTCP GreenWich, CTCP Bình An đã không gửi báo cáo sử dụng vốn và không công khai tình hình tài chính sau phát hành. Có doanh nghiệp thậm chí không nộp báo cáo tài chính kiểm toán theo quy định.

Thanh tra Chính phủ cho rằng, việc công bố thông tin thiếu minh bạch khiến nhà đầu tư không thể đánh giá chính xác năng lực và mức độ rủi ro của doanh nghiệp, trong khi các cơ quan quản lý nhà nước lại không có cơ chế giám sát dòng tiền sau phát hành.

“Công tác giám sát thị trường trái phiếu của các cơ quan quản lý còn lỏng lẻo, chưa theo kịp thực tế phát triển nóng, dẫn đến việc phát hiện và xử lý sai phạm không kịp thời", Thanh tra Chính phủ nhận định.

Trách nhiệm không chỉ ở doanh nghiệp

Kết luận thanh tra chỉ rõ, bên cạnh sai phạm của doanh nghiệp, nhiều cơ quan nhà nước cũng chưa làm tròn trách nhiệm quản lý. Cụ thể, Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Ngân hàng Nhà nước và UBND một số địa phương như TP.HCM, Đồng Nai, Bình Thuận (nay là Lâm Đồng) được xác định chậm trễ trong thanh tra, giám sát, để xảy ra tình trạng doanh nghiệp phát hành trái phiếu ồ ạt mà không hậu kiểm chặt chẽ.

Tại nhiều địa phương, các dự án sử dụng vốn trái phiếu không được kiểm soát tiến độ hoặc nguồn chi, dẫn tới rủi ro chồng rủi ro, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản.

Trên cơ sở kết quả thanh tra, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công an, Tổng cục Thuế và các địa phương liên quan khẩn trương triển khai các biện pháp tổng thể nhằm chấn chỉnh thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Theo đó, hệ thống pháp lý về phát hành và sử dụng vốn trái phiếu cần được rà soát, bổ sung và hoàn thiện để đảm bảo tính minh bạch, an toàn cho nhà đầu tư và phù hợp với thực tiễn phát triển của thị trường. Cùng với đó, công tác kiểm tra, giám sát dòng tiền từ khâu phát hành đến thanh toán gốc, lãi, đặc biệt tại các doanh nghiệp bất động sản phải được tăng cường, nhằm kịp thời phát hiện và ngăn chặn tình trạng sử dụng vốn sai mục đích.

Thanh tra Chính phủ cũng nhấn mạnh yêu cầu xử lý nghiêm mọi hành vi vi phạm, kể cả xem xét trách nhiệm hình sự nếu đủ căn cứ, để bảo đảm tính răn đe và kỷ cương trong lĩnh vực tài chính. Đồng thời, việc công khai kết quả thanh tra và lộ trình khắc phục sai phạm là cần thiết để củng cố niềm tin của nhà đầu tư, tạo nền tảng cho sự phát triển ổn định, bền vững của thị trường trái phiếu trong thời gian tới.

Thanh tra Chính phủ cũng đề nghị cơ quan thuế rà soát, truy thu nghĩa vụ thuế đối với các doanh nghiệp có dấu hiệu trốn thuế, đồng thời kiến nghị cơ quan công an điều tra các hành vi gian lận, chuyển giá hoặc rửa tiền nếu có. Theo Thanh tra Chính phủ, thị trường trái phiếu doanh nghiệp từng được kỳ vọng là kênh huy động vốn trung, dài hạn cho nền kinh tế, giảm áp lực cho hệ thống ngân hàng. Tuy nhiên, các sai phạm trong thời gian qua đã khiến kênh này mất dần niềm tin và trở thành điểm nóng về rủi ro tài chính.

Kết luận nhấn mạnh: “Thị trường trái phiếu cần được làm sạch, củng cố lại niềm tin của nhà đầu tư và khẳng định vai trò là kênh huy động vốn minh bạch, bền vững. Các cơ quan quản lý phải kiên quyết chấn chỉnh, không để lặp lại tình trạng phát hành ồ ạt, sử dụng vốn sai mục đích như giai đoạn 2020–2022".

Kết luận thanh tra 276/KL-TTCP không chỉ dừng lại ở việc xử lý vi phạm, mà còn được xem là bước ngoặt trong nỗ lực làm lành mạnh hóa thị trường tài chính. Các khuyến nghị của Thanh tra Chính phủ đặt ra yêu cầu cấp bách tái cấu trúc, minh bạch hóa hoạt động phát hành trái phiếu, đồng thời siết trách nhiệm doanh nghiệp và cơ quan quản lý.

Giới chuyên gia đánh giá, việc công bố kết luận này là tín hiệu tích cực, thể hiện cam kết của Chính phủ trong việc bảo vệ nhà đầu tư và ổn định kinh tế vĩ mô. Nếu các kiến nghị được thực hiện nghiêm túc, thị trường trái phiếu có thể bước vào giai đoạn phục hồi niềm tin, nền tảng quan trọng cho phát triển kinh tế bền vững.